- Сәлеметсіз бе, Қуаныш. Жеке капитал қорларын таңдау процесін талқыламас бұрын, оқырмандарымызға инвестициялық дью-дилидженс не екенін қысқаша айта аласыз ба?

- Сәлеметсіз бе, құрметті оқырмандар. Ағылшын тілінен аударғанда «тиісті сақтық» дегенді білдіретін «дью-дилидженс» термині 1933 жылғы АҚШ-тың Бағалы қағаздар туралы заңы (US Securities Act of 1933) қабылданғаннан кейін жалпы қабылданған тәжірибенің бір бөлігіне айналды. Дью-дилидженс (due diligence) сатып алынатын активтің немесе бизнестің қаржылық жағдайын кешенді тексеру, сонымен қатар компания қызметін жан-жақты зерттеу және ықтимал заңды әрі инвестициялық тәуекелдерді бағалау болып табылады. Жеке капитал қорларына инвестициялауға қатысты инвестициялық дью-дилидженсті ақпараттандырылған инвестициялық шешім қабылдау мақсатында басқарушылардың инвестициялық қызметінің тиімділігін тексеру және бағалау процесі ретінде сипаттауға болады. Инвестициялық портфельдің болашақ кірісі инвестициялық дью-дилидженстің қалай мұқият және егжей-тегжейлі жүргізілгеніне байланысты.

- ҰИК қай бөлімшесі жеке капитал қорларының инвестициялық дью-дилидженсін жүргізеді?

- Инвестициялық дью-дилидженсті жеке капиталға инвестициялауға жауапты фронт-кеңсе бөлімшесі - Баламалы инвестициялар департаменті жүзеге асырады. Фронт-кеңсенің кез келген бөлімшесі сияқты, біздің жұмысымыз жеке капитал қорларын талдау, салыстыру және таңдау ғана емес, сонымен қатар қорлардың басқарушыларымен, сондай-ақ егеменді қорлармен, институционалдық инвесторлармен және басқа да осыған ұқсас ұйымдармен ұзақ мерзімді қатынастарды құру және қолдау болып табылады.

- Неліктен егеменді қорлар мен басқа инвесторлар жеке капитал қорларына инвестиция салуды таңдайды?

- Жеке капитал қорларына салынған инвестициялар ұзақ мерзімді болып табылады және қордың инвестициялық кезеңінде (әдетте 5 жылға дейін) инвестордан капитал салымдарын талап етеді, содан кейін инвестицияларды біртіндеп қайтарумен (holding period) иелік ету кезеңі жүреді, ол инвесторлардың өтімділікке қолжетімділігін шектейді. Теория бойынша өтімді емес активтерге инвестициялауға байланысты тәуекелдер мен ықтимал қосымша шығындар жоғары орташа кірістілікпен өтелуі керек. Шынында да, Роберт С. Харрис, Тим Дженкинсон және Стивен Н. Капланның (2014)¹ зерттеуіне сәйкес, тарихи тұрғыдан алғанда, ұзақ уақыт бойы венчурлық және жеке капитал қорларына салынған инвестициялардың жылдық кірістілігі, комиссияларды шегергенде, мемлекеттік капитал индекстерінің кірістілігінен орта есеппен 3%-дан асып түсті. Егеменді қорлардың мақсаты ұлттық бюджетті тұрақтандыру, қаражатты көбейту және, әдетте, табиғи ресурстар экспортынан кейінгі ұрпаққа беру болып табылады. Ұзақ мерзімді инвестициялық көкжиекке және оның салдары ретінде өтімділікке салыстырмалы түрде жоғары төзімділікке байланысты егеменді қорлар мен институционалдық инвесторлар жеке капитал қорларына инвестициялау және осылайша портфелін әртараптандыру мүмкіндігіне ие.

- Жеке капитал қорларын таңдау процесі неден басталады?

- Бүкіл процесс басталғанға дейін, портфельді әртараптандырудың мақсатты көрсеткіштерін ескере отырып, таңдау жүргізілетін аймақ пен стратегия анықталады. Әрі қарай скрининг – жеке капитал қорларының мөлшеріне, басқарушының тәжірибесіне, географиялық шоғырлануға және т.б. қатысты ең төменгі талаптарға сәйкес келетін нарықтағы қорларды іріктеу жүргізіледі. Скрининг кезеңінен кейін біздің департамент скоринг жүргізеді, онда одан әрі талдау жүргізу үшін ең үздік қорлар анықталады. Бұл кезеңде негізгі критерий қорлардың ішкі кірістілік нормасы (IRR) және бөлінген капиталдың инвестицияланған капиталға қатынасы (DPI) көрсеткіштерінен көрінетін қорлардың мөлшері мен басқарушылардың кірістілігі болып табылады. Скорингтен кейін қорлар тізімінен таңдалған дью-дилидженс орындалады, онда біздің команда басқарушыларды тереңірек талдау және салыстыру жүргізеді.

- Инвестициялық дью-дилидженс кезінде Сіз не нәрсеге назар аударасыз?

- Инвестициялық дью-дилидженсті өткізу кезінде біз басқарушының тәжірибесіне, ұйымдық құрылымына, инвестициялық тобының құрамына, компанияларды таңдау және қосымша құн құру процесіне ерекше назар аударамыз. Сондай-ақ, бенчмаркинг – басқарушы қорларының тарихи кірістілігін ұқсас стратегиядағы басқа басқарушының қорларымен салыстыру жүргізіледі. Қорға инвестициялау шарттары да маңызды, өйткені, мысалы, жоғары басқару комиссиясы менеджердің ықтимал артық кірістілігін теңестіре алады. Сондай-ақ, ықтимал мүдделер қақтығысын және басқарушының мұндай тәуекелдерді қалай азайтатынын талдау маңызды фактор болып табылады. Толық суретті алу үшін басқарушының әр түрлі бөлімшелерінің өкілдерімен кездесулер мен қоңырау шалу өткізіледі, онда біз өзімізді қызықтыратын нақты сұрақтар қоямыз. Сондай-ақ, осы басқарушының қорларына инвестиция салған басқа инвесторлармен референттік қоңыраулар жүргізу жақсы тәжірибе болып табылады.

- Бұған дейін атап өткеніңіздей, қорытынды шешім қабылдауда алдыңғы қорлардың кірістілік көрсеткіштері маңызды рөл атқарады. Алайда, капиталды тарту процесі басталған кезде басқарушының стратегиясы мен командасында айтарлықтай өзгерістер болуы мүмкін. Инвестициялық дью-дилидженсті өткізу кезінде осы өзгерістерді қалай ескересіз?

- Шынында да, басқарушының болашақта алдыңғы қорларға ұқсас кірістілікті көрсете алатынын анықтау өте маңызды. Мысалы, егер инвестициялық команданың қазіргі құрамы алдыңғы қорларға жауапты құрамнан айтарлықтай өзгеше болса, онда компаниядан кеткен қызметкерлердің мәмілелерді жасасу мен жүзеге асыруда қаншалықты үлкен рөл атқарғанын анықтау қажет. Егер басқарушының командасынан бұрын сәтті мәмілелердің көпшілігіне жауапты негізгі қызметкерлер кетсе, онда басқарушының инвестициялық шешім қабылдаған кезде келесі кезеңдерден өтпеуі ықтимал. Бұл инвестиция көлеміндегі, секторлық және географиялық шоғырдағы және басқа факторлардағы елеулі өзгерістерге де қатысты.

- Жеке капитал қорларын таңдау процесі әдетте қалай аяқталады?

- Инвестициялық шешім қабылданғаннан кейін жеке капитал қорының басқарушысы атынан бас серіктес (General Partner) және инвестор атынан жауапкершілігі шектеулі серіктестік (Limited Partner) арасында келісімге қол қойылады. Осыдан кейін жүйелі мониторингтеу кезеңі жүреді, ол туралы бөлек айтуға болады.

- Қуаныш, уақыт бөлгеніңіз үшін және жеке капитал қорларын таңдау процесін егжей-тегжейлі сипаттағаныңыз үшін рахмет.

- Сізге де сұрақтарыңыз үшін де рахмет. Дью-дилидженс – кез келген инвестициялық қызметтегі өте маңызды процесс және бұл ақпарат біздің оқырмандарымыз үшін пайдалы болады деп үміттенеміз.

¹ Harris, Robert S., Jenkinson, Tim., Kaplan, Steven N. 2014. “Private Equity Performance: What Do We Know?” The Journal of Finance, 69(5).